u predmetu

ISLAMSKA ZAJEDNICA U BOSNI I HERCEGOVINI protiv REPUBLIKE SRPSKE
(Predmet br. CH/96/29)

ČINJENIČNO STANJE

Podnosilac prijave zastupa vjersku i etničku manjinu bosanskih Muslimana u Banja Luci, gradu u kojem je trenutno većinsko stanovništvo srpskog porijekla. Prije rata, na području Banja Luke je živjelo oko 30,000 Muslimana, koji su mogli obavljati svoje vjerske obrede u 15 džamija u Banja Luci. Podnosilac prijave je tvrdio da je vlasnik 15 džamija uništenih u gradu 1993., kao i zemljišta na kojem su stajale. Podnosilac prijave je naveo da je tužena Strana odgovorna za uništavanje džamija i ustvrdio da su opštinski organi Banja Luke nastavili sa uništavanjem i uklanjanjem ostataka džamija i nakon što je dana 14. decembra 1995. stupio na snagu Daytonski sporazum. U martu 1997. podnosilac prijave je zatražio dozvolu za rakonstrukciju sedam džamija (Ferhadija, Arnaudija, Gazanferija, Seferbegova, Hadžipervizova, Stupnička i Hisečka) i za podizanje ograda oko tih lokacija. Opština Banja Luka nije donijela nikakvu odluku po ovim zahtjevima.

Podnosilac prijave se žalio da ubijanje, progon i raseljavanje Muslimana u Banja Luci i uništavanje 15 njihovih džamija (prije stupanja na snagu Opšteg okvirnog sporazuma), kao i kasnije uklanjanje ostataka tih džamija, skrnavljenje grobalja uz njih, uništavanje još jednog objekta na lokaciji Ferhadije, trajno odbijanje opštine da dozvoli gradnju sedam džamija ili bar podizanje ograda oko ostataka lokacija, nemogućnost vršenja vjerskih obreda u odgovarajućim prostorijama za muslimanske vjernike, propust lokalnih vlasti da zaštite vjernike tokom molitve i sahranjivanja, te odbijanje da dozvole sahranu pokojnog muftije na lokaciji Ferhadija džamije (sve događaji koji su se desili nakon 14. decembra 1995.), predstavljaju diskriminaciju prema podnosiocu prijave i njegovim pripadnicima na osnovu njihovog vjerskog i nacionalnog porijekla u uživanju prava na slobodu vjeroispovijesti i prava na mirno uživanje posjeda. Ova diskriminacija se navodno nastavila nakon uništavanja džamija 1993. godine.

NALAZI DOMA O PRIHVATLJIVOSTI

Nadležnost ratione personae

Dom je zapazio da je podnosilac prijave nezavisna vjerska zajednica kojoj, između ostalih, pripadaju svi Muslimani u Bosni i Hercegovini. Stoga je podnosilac prijave mogao legitimno tvrditi da ima status "žrtve" istupajući u ime svojih članova u Banja Luci u vezi sa navodnom povredom njihove slobode vjeroispovijesti, koja je zagarantovana članom 9 Evropske konvencije o ljudskim pravima. Dom je shvatio da je žalbene navode u vezi imovinskih prava podnijela Islamska zajednica po svom vlastitiom pravu, kao pravno lice koje prema domaćem zakonu može posjedovati imovinu. Slijedi da je podnosilac prijave takođe mogao tvrditi da ima status "žrtve" u odnosu na navodno kršenje njegovih imovinskih prava prema članu 1 Protokola br. 1 uz Konvenciju.

Nadležnost ratione temporis

U onoj mjeru u kojoj se navodi podnosioca prijave odnose na to da su vlasti tužene Strane odgovorne za, odnosno da su dopustile, uništavanje 15 džamija u Banja Luci 1993. kao i ubijanje, progon i raseljavanje Muslimana u toj oblasti prije stupanja na snagu Opšteg okvirnog sporazuma, Dom je ustanovio da nije vremenski nadležan da presuđuje u predmetu. Ostatak žalbenih navoda odnosio se na jedan broj događaja koji, posmatrani u cjelini, navodno čine obrazac kontinuirane diskriminacije. Dom se smatrao nadležnim da ispita ovu situaciju u mjeri u kojoj se ona nastavila nakon 14. decembra 1995.

Lis alibi pendens

Dom je ustanovio da koraci koje je preduzela Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (uspostavljena Aneksom 8 Opšteg okvirnog sporazuma) u pogledu lokacija uništenih džamija u Banja Luci ne sprječavaju Dom da ispituje žalbe podnosioca prijave koje se odnose na prava i slobode zagarantovane Aneksom 6 Sporazuma o ljudskim pravima uz Opšti okvirni sporazum.

Iscrpljivanje djelotvornih domaćih pravnih lijekova

Dom se prisjetio da je teret dokazivanja na tuženoj Strani koja mora pokazati da postoji, kako u teoriji tako i u praksi, djelotvoran pravni lijek koji je na raspolaganju podnosiocu prijave koji može pružiti zadovoljštinu u pogledu navedenih kršenja. Dom nije smatrao ustanovljenim da je takav pravni lijek bio ili je trenutno na raspolaganju podnosiocu prijave.

NALAZI DOMA O MERITUMU

Član 9 Evropske konvencije o ljudskim pravima

Dom je smatrao da propust vlasti u Banja Luci da odogovore na zahtjev podnosioca prijave iz marta 1997. da mu se dozvoli rekonstrukcija sedam porušenih džamija predstavlja uplitanje u, odnosno ograničavanje, prava muslimanskih vjernika u Banja Luci na slobodu vjeroispovijesti zagarantovanu članom 9. Dom nije našao nikakav legitiman razlog za ovo uplitanje. Štaviše, sistematskim propuštanjem vlasti da zaštite muslimanske vjernike od napada, provokacija i drugih uznemiravanja tokom molitve i sahranjivanja tužena Strana je prekršila svoju pozitivnu obavezu da pripadnicima podnosioca prijave u Banja Luci osigura pravo na slobodu vjeroispovijesti. S obzirom na sve elemente, član 9 Konvencije je prekršen.

Član 1 Protokola br. 1 uz Konvenciju

Dom je ustanovio da su objekti preostali na lokacijama uništenih džamija na dan 14. decembra 1995., kao i pravo podnosioca prijave da prema Zakonu o građevinskom zemljištu Republike Srpske koristi zemljište na kojem su stajale uništene džamije predstavljali "posjede" zaštićene članom 1 Protokola br. 1. Uništavanje i uklanjanje objekata na tim lokacijama nakon 14. decembra 1995. predstavljalo je lišavanje podnosioca prijave njegovih posjeda. Kontinuirano odbijanje Opštine da dozvoli podnosiocu prijave rekonstrukciju bilo koje od džamija predstavljalo je kontrolu korištenja njegovog posjeda. Tužena Strana je propustila da ukaže na bilo kakav opšti interes koji bi opravdao sveukupno uplitanje u imovinska prava podnosioca prijave. Stoga je i član 1 Protokola br. 1 prekršen.

Diskriminacija

Dom je ustanovio da predmet uključuje i diskriminaciju na osnovu vjerskog i nacionalnog porijekla prema podnosiocu prijave i njegovom članstvu u uživanju prava zagarantovanih gore pomenutim odredbama. Dom je smatrao ustanovljenim da su muslimanski vjernici u Banja Luci bili izloženi različitom postupanju u odnosu na lokalnu srpsku pravoslavnu većinu. U nedostatku bilo kakvog opravdanja za takvo postupanje, Dom je zaključio da su banjalučke vlasti bile ili aktivno uključene u ili pasivno tolerisale diskriminaciju muslimanskih vjernika zbog njihovog vjerskog i etničkog porijekla. Ovakav stav vlasti predstavljao je i dalje predstavlja, ometanje lokalnih muslimanskih vjernika u uživanju njihovog prava na slobodu vjeroispovijesti iz razloga i u opsegu koji su jasno diskriminatorski. Prema tome, tužena Strana je propustila da ispoštuje svoj obavezu da poštuje i osigura pravo na slobodu vjeroispovijesti bez ikakve diskriminacije.

PRAVNI LIJEKOVI

Dom je naredio tuženoj Strani da:

-poduzme hitne korake da dozvoli podnosiocu prijave da podigne ograde oko lokacija 15 uništenih džamija i da održava te ograde;
-poduzme sve neophodne korake da se uzdrži od gradnje zgrada ili objekata bilo koje vrste na lokacijama 15 uništenih džamija i grobljima i drugim islamskim lokacijama naznačenim u prijavi, i da ne dozvoli takvu gradnju bilo kojoj drugoj instituciji ili osobi, bilo javnoj ili privatnoj, osim podnosiocu prijave i osobama koje djeluju po njegovom ovlaštenju;
-se suzdrži od uništavanja ili uklanjanja svakog objekta koji je preostao na nekoj od lokacija 15 uništenih džamija i na grobljima i drugim islamskim lokacijama naznačenim u prijavi, i da ne dozvoli takvo uništavanje ili uklanjanje bilo kojoj drugoj instituciji ili osobi, bilo javnoj ili privatnoj, osim podnosiocu prijave i osobama koje djeluju po njegovom ovlaštenju; i
-hitno izda podnosiocu prijave, prema zahtjevu, neophodne dozvole za rekonstrukciju sedam uništenih džamija (Ferhadija, Arnaudija, Gazanferija, Seferbegova, Hadžipervizova, Stupnička, i Hisečka) na lokacijama gdje su i prije postojale.

Gosp. Rona Aybay je priložio Mišljenje o slaganju sa odlukom. Gosp. Viktor Masenko Mavi je priložio Mišljenje o djelimičnom slaganju i djelimičnom neslaganju (in memoriam Vlatko Markotić) sa odlukom. Gosp. Vitomir Popović i gosp. Miodrag Pajić su priložili Mišljenje o neslaganju sa odlukom.